زاد و بوم ابوالفضل بیهقی
زاد و بوم ابوالفضل بیهقی
بنا به روایت مجمل علی سهرابی ( بازآفرینی جنبه های نمایشی تاریخ بیهقی، 1394) ابوالفضل بیهقی سال 385ق.در حارث آباد بیهق یعنی سبزوار کنونی متولد شده. سال 412 با سمت دبیری وارد دربار محمود غزنوی شد.در فاصله 412 تا 470 ق. بیهقی روزگار فرمانروایی محمودغزنوی ، امیرمحمد ، سلطان مسعود ، مودود ، مسعود دوم، علی بن مسعود ، عبدالرشید ، طغرل غاصب ، فرخزاد بن مسعود و ابراهیم را درک کرده است.پس از فوت استادش بونصر مشکان ، مسعود غزنوی ریاست دیوان رسالت را به بوسهل زوزنی داد و بیهقی را نایب او کرد. سال 441 در سلطنت عبدالرشید به ریاست دیوان رسالت برگزیده شد اما پس از چندی معزول گردید .در 444 ق. با قدرت یافتن طغرل غاصب و ضمنا به قتل رسیدن عبدالرشید ، بیهقی همچون بسیاری از درباریان مغضوب شد. او را از زندان قاضی به قلعه ای منتقل کرده در آنجا حبس کردند.از 444 تا 451 دبیر سلطان فرخزاد بودو پس از سلطنت او انزوا اختیار کرد و به تصنیف تاریخ مشغول شد. این انزوا و تصنیف گری تا پایان عمر او دوام یافت و سرانجام در صفر سال 470 ه. ق. چشم از جهان فرو بست.
"اولین شرحی که به زبان فارسی در باب بیهقی به قلم آمده مختصر شرحی است که آقای آقامیرزامحمد خان قزوینی مدظله در حواشی جلد اول لباب الالباب صفحه 206(درتاریخ 1324) از این کتاب داده و به بودن شرح حال ابوالفضل بیهقی در کتاب تاریخ بیهق تالیف همشهری خواجه ابوالفضل بیهقی ، ابوالحسن علی بن زید بیهقی که در 563تالیف شده اشاره فرموده اند"(مقالات اقبال آشتیانی، عباس اقبال،1350،ص286).بیهقی متولد بیهق است ، جایی بین شاهرود و سبزوار(تاریخ مختصر ادبیات ایران، جلال الدین همایی، 1373، ص92) عباس اقبال تولد او را در میانه سال 385-386 ه.ق. می داند(ص60و 61) ، معادل 995م. . از اشارات خود او نیز چنین برمی آید که در سال 385 به دنیا آمده باشد ( دیبای خسروانی، محمد جعفر یاحقی، 1384، ص 11).زادگاه او روستای حارث آباد در ناحیه بیهق است که مریلین والدمن از آن تعبیر به "هریس آباد" کرده است (زمانه ، زندگی و کارنامه بیهقی، ص63). با توجه به آنکه در 470 وفات او رخ داده ، بنا به نقل دقیق باستانی پاریزی در صفر470 ه.ق. برابر اوت 1077م. ( از پاریز تا پاریس، ص 432) ابوالفضل بیهقی 85 سال عمر کرده است (تاریخ ادبیات ایران ، بدیع الزمان فروزانفر، ص 328).
در مورد زندگی بیهقی ، محمد دبیرسیاقی توضیحات مختصر اما مفیدی آورده است (گزیده تاریخ بیهقی، ص21و 22). باستانی پاریزی با اشاره به اینکه بیهقی از زندگی خصوصی اش چیزی نگفته می نویسد : کسی که مثلا یک عمر نان دیوان خورده و پوستین " حواصیل " پوشیده ، لابد از بعضی نقاط ضعف هم مبرا نیست ، منتهی کو یادداشتی که این مسائل را برساند؟ (کوچه هفت پیچ، ص 59 و 60) اینقدر هست که حنفی است ، گرایش اشعری دارد ، ضد معتزله است ، با اسماعیلیه خصم است ، حکم جهاد با معتزله و خوارج را تایید می کرده است ، امام رضا (ع) را احترام می کرده و علیه شیعه دوازده امامی تعصبی نداشته است( تاریخ بیهقی، تصحیح یاحقی و سیدی ، 1388، ص جهل وسه).این هم هست که بیهق از مناطق شیعه نشین به شمار می آمده است (تشکیل اولین حکومت شیعی، 1393، ص54). بسا که حسنک وزیر ، قهرمان اثر او که گاهی در هیئت رمانی کهن رخ می نماید شیعه بوده باشد. هنگامی مه می خواهند جان از او بستانندمی گوید: " از حسین علی بالاتر نیم".بیشتر می توان به اطلاعاتی در باره محیط زندگی و اجتماعی معاصر او دست یافت (گزیده تاریخ بیهقی، نرگس روانپور، ص7؛ حدیث حیرت، محمد حسن صنعتی،صص 13-17)
