در پیگیری انتشار نوشته جدید ( تلگراف ؛ مروری بر دخالت های انگلستان در ایران ، از انقلاب مشروطه تا کودتای سوم اسفند) ، دوستان انتشارات خواسته اند که چیزی بنویسم در معرفی اثر و صاحب اثر :
به نام خدا
در معرفی اثر و صاحب اثر
تلگراف
مروری بر دخالت های
انگلستان در ایران
از انقلاب مشروطه تا کودتای سوم اسفند
نوشته
محمد حسن صنعتی
معرفی اثر
در این نوشته تلاش شده است روایتی روان و روشن از نقش انگلستان در ایران ، از مشروطه تا سوم اسفند ارائه شود و در ضمن بعضی از زوایای پنهان دوره ای ظاهرا کوتاه اما بسیار مهم از تاریخ ایران روشن گردد . چه بسا در این نوشته تلاشی به چشم بخورد برای نگارش توضیحی ساده در مورد مسائلی پیچیده ، تا گروه بیشتری از علاقه مندان بتوانند در باب مشروطه و رویدادهای پس از آن مطالعه کنند ، هر چند این کوشش نیز در بین هست که نوشته از آسیب های ناشی از روبرو شدن ساده انگارنه با دوره ها و مقاطع تاریخی دور بماند . نویسنده ، در اثر خود با دلنمودگی به ارائه متنی مستند و تصویر کننده رویدادهایی که بیش از یک قرنِ پیش رخ داده اند گاه عین عبارات شخصیتهای تاریخ و حتی مشخصات آنها را آورده تا تصور کامل تری از گذشته حاصل شود . البته ممکن است عین بیان اشخاص بعضا با نثری سنگین همراه شده باشد که از آن گزیری نیست.
این نوشته که در آن به فراخور بحث ، نقش کشورهای دیگر در امور داخلی ایران خاصه نقش پررنگ روسیه نیز بررسی شده است عمدتا دوره ای چهارده ساله از امضای فرمان تشکیل مجلس شورا و تلویحا فرمان مشروطه در سال 1285ش. تا وقوع کودتای سوم اسفند در سال 1299 ش. را برای روایت نحوه حضور انگلستان در تحولات دوره معاصر ایران برگزیده است و سعی شده است تا آنجا که به ملال و خستگی خاطر خوانندگان منجر نشود ، گزارشی عینی از اتفاقات و رفتار و گفتار فعالان اجتماع و سیاست باشد . چنان که متن نشان خواهد داد در دوره مزبور انگلیس و روسیه دوشادوش هم و البته به عنوان دو رقیب همگام با هم حرکت می کرده اند .
خلاصه یک صفحه ای
بنا به گزارشی که نویسنده در این اثر به دست داده ، ایران ، در تلقی انگلیسی ها سرزمینی بوده با ذخائر غنی خاصه نفت که به لحاظ موقعیت ، اهمیت بلامنازع سوق الجیشی داشته ، هر چند برای بهره برداری از این طعمه ناچار بوده اند همواره سهم و ملاحظات رقیب منطقه ای خود روسیه را نیز در نظر بگیرند . در تصویر سردمداران انگلیس در سال های مورد بررسی ، کسانی به چشم می خورند که در اتاق فکر و عملیات ، کمین کرده ، به هنگام از فرصت ها استفاده می کنند. در مقابل ، چهره هایی از ایرانیان به چشم می خورند که در دربار یا خارج از آن ، روحانی یا روشنفکر ، دوستدار گسترش روابط با انگلیس یا مخالف آن ، و بالاخره پای بند به پیشرفت و سربلندی و سعادت ایران یا بی اعتنا در این مقوله رفتارهایی در خور تأمل داشته اند . آنان کسانی اند که در یک قرن گذشته و در گزارش های تاریخی و اجتماعی خادم یا خائن معرفی شده اند . بعضی کسانی به نظر می رسند که توانسته اند برای نشر آگاهی لازم در ایران زمین گام های موثر بردارند و بعضی در عین کنشگری و اثرگذاری عمر به ابهام گذارده اند . بنا بر این می سزد که از سرآمدان حرکت های فکری ، اجتماعی و سیاسی در این دوره ، چهره ای چند نیز مورد بازشناسی قرار گیرند ؛ خاصه که اگر این سرآمدان به ایجاد نظریه و دیدگاه های معطوف به تحولات جهان و ایران می پرداخته اند ، باید دید در میدان عمل چه رفتاری از خود بروز داده اند و چه تاریخی در باب آنان رقم خورده است .
از ویژگی های این اثر ، ارائه گزارشی است که به لحاظ پرداختن به دقایق فراوان از زمان و مکان و اشخاص مرتبط با رویدادها ، مرور آن می تواند ترسیم گر صحنه های تاریخ صد ساله گذشته ایران برای خوانندگانی در امروز و آینده باشد که در آن دوران نزیسته اند و علی القاعده تصور روشنی از آنچه واقع می شده ندارند ؛ به توپ بسته شدن مجلس ، رفت و آمد و مراوده صنوف یا رجال سیاسی و حتی شاهان و شاهزادگان با کارگزاران انگلیس یا سفارت این کشور ، نقشه ها و نشست های مخفیانه برای امضا و تحمیل قراردادهای استثمارگرانه ، تبعیض های همراه با تحقیر اقوام ایرانی ، ... .
در این بین صف بندی های قدرت طلبانه ای که در ایران شکل گرفته و کارگزاران حکومت و سیاست و اقتصاد کشور را بیش از پیش در مقابل طراحان توطئه های منطقه ای انگلیس در موضع ضعف قرار می داده ، صحنه های تاسف باری در مقابل دیدگان خوانندگان می نهد که در عین تلخی می تواند به سهم خود دارای عبرت هایی تاریخی و کارآمد برای پدید آمدن هشیاری روزافزون در قبال تحرکات و تحولات تاریخ در هر زمان و مکان دیگری باشد . در کشوری که معمولا هم اهتمام کافی به مهام امور آن معطوف نمی شده ، سوق داده شدن امر حکومت به سمتی که برای بیماری یا دیدن و گشتن در ممالک راقیه ، تلگراف ، کرسی حکمرانی آن باشد باعث تاسف ها و شاید مرور آن متضمن عبرتها است ...
معرفی کوتاه اثر
دخالت لندن یا کارمندهای منطقه ای آن در انقلاب مشروطه ، دیپلماسی خاص انگلیسی ها در ایجاد نوعی موازنه منافع در ایران با روسیه ، و نقش انگلیس در وقوع کودتای سوم اسفند ، سه زمینه اصلی شکل گیری این کتاب راپدید آورده اند . ایران که در دوران افول نسبی حاکمیت قاجار در ورطه جنگ جهانی اول نیز می افتد ، پس از کودتا ، ناتوان تر از آن است که بتواند در برابر سیّاسی و زیاده طلبی انگلیس و دوستان پیدا و پنهان آن استقامتی از خود نشان دهد. از طرفی رضاخان که دوره های مختلف نظامی را پشت سر گذاشته و به اتوریته ای دست پیدا کرده ، در مقابل شاهزاده نوجوانی که باید چند سالی هم منتظر می مانده تا برای شاهی به سن قانونی برسد قد می افرازد و با آمیزه ای از قلدری و سیاست ، قدرت را تدریجا به دست می گیرد ؛ در حالی که انقلاب 1917 روسیه نیز کمک می کرده است به آنکه انگلیس یکه تاز تر از همیشه به سمت اهداف منطقه ای خود حرکت کند و از جمله دندان طمع برای برخورداری از منافع قرارداد 1919 تیز کند.
شرح حال صاحب اثر
محمدحسن صنعتی متولد 1343 ، تحصیلات ابتدایی تا دبیرستان را در گنبد کاووس گذراند ، کارشناسی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه علامه طباطبایی تهران ، و کارشناسی ارشد (با پایان نامه در "نقد و تحلیل رمان شمس و طغرا" ) و دکتری همین رشته ( با رساله در باب "ارزشهای ادبی تاریخ بیهقی") را در دانشگاه آزاد اسلامی و پیام نور در مشهد و تهران کسب نمود. وی پس از دوره تهیه کنندگی برنامه های رادیویی ( معادل ارشد) ، نزدیک به یک دهه به کار پژوهش ، تولید و نشر مقالات رسانه ای ، نویسندگی و برنامه سازی پرداخت و سپس بیش از یک دهه در مدیریت های رسانه ای (مدیریت پخش ، مدیریت تولید ، معاونت اداره کل صدا وسیما در حوزه صدا ، معاونت برونمرزی ، مدیریت تحقیقات ، مطالعات و سنجش برنامه ای ، و مدیریت آموزش و پژوهش خراسان رضوی) خدمت نمود. در کارنامه وی تجربه حضور در جمهوری تاجیکستان نیز به عنوان رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مشاهده می شود. وی پیشتر 20 عنوان کتاب در حوزه های زبان ، ادبیات ، تاریخ ، فرهنگ ، اجتماع ، دفاع مقدس ، دین ، رسانه و تاجیکستان شناسی و بیش از 20 عنوان مقاله در نشریات علمی ایران و تاجیکستان در موضوعات مذکور منتشر نموده است . همچنین نزدیک به 30 عنوان یادداشت و مقاله در حوزه دیپلماسی عمومی و فرهنگی نیز روابط بین الملل از وی در پایگاه مجازی مرکز بین المللی مطالعات صلح ipsc انتشار یافته است .